Stichting A.F. van Schurman-Leen
Stichting A.F. van Schurman-Leen ondersteunt studieprojecten en -trajecten van Friese studenten in het hoger en wetenschappelijk onderwijs. Dat doet de stichting sinds 1783, het overlijdensjaar van Abraham Frederik van Schurman. Inderdaad: familie van Anna Maria van Schurman, de eerste vrouwelijke student van Nederland. Abraham Frederiks leven vertoonde opvallende parallellen met dat van zijn oudtante. De liefde voor de wetenschap bijvoorbeeld. Verderop lees je het hele verhaal van Abraham Frederik.
Bijdragen aan het kennisklimaat in Friesland
Hoewel Abraham Frederik maar kort in Franeker woonde, voelde hij zich verbonden met de stad, haar inwoners en de universiteit. Althans, dat veronderstellen we aan de hand van zijn nalatenschap die initieel ten goede kwam aan armlastige studenten uit Franeker, studerend aan de Franeker Academie. Nog altijd is er speciale aandacht voor studenten uit de stad Franeker, maar ook studenten uit de rest van Friesland kunnen tegenwoordig een aanvraag indienen.
De nalatenschap van ‘A.F.’ draagt tot op de dag van vandaag bij aan het kennisklimaat in Friesland. De stichting geeft Friese studenten (in spe) de kans hun dromen en doelen na te jagen door kennis op te doen, óók als die kennis buiten de gebaande paden ligt. Zo helpen we jonge Friezen te (durven) kiezen voor wat hen intrinsiek motiveert, voor waar hun hart ligt, hun passie. Een missie die inmiddels bij tientallen studenten geslaagd is.
Het bestuur
Het bestuur van Stichting A.F. van Schurman-Leen bestaat uit drie leden. Zij worden gekozen op basis van ervaring, deskundigheid en bereidwilligheid. Een bestuurslid wordt door het bestuur benoemd voor onbepaalde tijd. Invulling van een vacature gebeurt door het bestuur zelf. Bestuursleden krijgen geen vergoeding voor hun werkzaamheden. De voorzitter van de stichting is Alexander Staverman en de penningmeester is Han Zuideman.
Het verhaal van Abraham Frederik (A.F.)
Stichting A.F. van Schurman-Leen is ontstaan uit een legaat van Abraham Frederik van Schurman. Abraham Frederik was het laatst levende lid van de familie Van Schurman, een voorname en zelfs beroemde familie. Met name dankzij Abrahams oudtante: Anna Maria van Schurman.
Anna Maria werd in 1636 de eerste vrouwelijke student van Nederland en maakte als ‘wonderkind’ wetenschappelijk furore in Utrecht. Ze woonde zes jaar in Franeker om er colleges te volgen bij een puriteinse professor. Op latere leeftijd sloot ze zich aan bij de geloofsbeweging van Jean de Labadie en zwoer ze alle geleerdheid, contacten en aardse bezittingen af. Als labadist keerde Anna Maria terug naar Friesland, naar Wieuwerd, waar ze in 1678 stierf.
Verdienstelijk leven
Ruim 50 jaar na de dood van zijn beroemde oudtante, zag Abraham Frederik het levenslicht. Op 26 april 1730 om precies te zijn, op de Abbingastate in Huizum (nu een wijk van Leeuwarden). Abraham was enig kind. Zijn vader, Johan Abraham van Schurman, was burgemeester van IJlst en later lid van de Gedeputeerde Staten en Staten Generaal.
Ook Abraham Frederik leidde een verdienstelijk leven. Hij studeerde – net als Anna Maria – in Utrecht en promoveerde in 1752 in de rechten. Daarna werd hij advocaat aan het hof van Utrecht. In zijn vrije tijd mocht hij graag tekenen – alweer een gelijkenis met zijn oudtante. In 1753 werd Abraham kanunnik van het kapittel van St. Marie in Utrecht. Maar van een lange carrière in de kerk kwam het niet: In 1760 trad hij als hoogheemraad toe tot het waterschap ‘Heycop genaamd De Lange Vliet’. Twee jaar later trouwde hij Louisa van Stuijvesant. Het stel zou geen kinderen krijgen.
Afbeelding: Portret Abraham Frederik van Schurman in Museum Martena te Franeker
Terug naar Friesland
Parallel aan Anna Maria en een eeuw na haar dood, keerde Abraham Frederik in 1779 terug naar Friesland voor, wat zou blijken, de laatste jaren van zijn leven. Hij betrok het ‘Valckeniershuis’ in Franeker, een statige woning aan de Voorstraat 51. Toch woonde hij maar kort in het rijksmonument; in 1780 verhuisde hij naar Heerenveen om er president van de Rechtbank te worden. Op 4 april 1783 overleed hij in het ‘Friesche Haagje’.
Abraham Frederik van Schurman werd begraven in de Geertruide Kerk te Utrecht, waar ook zijn moeder begraven ligt. Zijn weduwe liet in de kerk van IJlst een gedenkteken oprichten. Na de sloop van de kerk is het herplaatst in de Martinikerk te Franeker.
Afbeelding: Anna Maria van Schurman door Jan Lievens, Public domain, via Wikimedia Commons
Zijn testament
Tweeënhalf jaar voor zijn dood liet Abraham Frederik een tweede testament opstellen. Hierin vermaakte hij 30.000 gulden aan de Franeker Academie. Het geld moest geïnvesteerd worden in boeken voor armlastige studenten uit Franeker, studerend aan de juridische of geneeskundige faculteit. De oudste professoren van beide faculteiten bepaalden samen met de rector magnificus wie er in aanmerking kwam.
Abraham Frederik stelde een aantal specifieke, aanvullende voorwaarden op. Zo moesten de boeken, genoeg voor twee studenten, in een speciale kast bewaard blijven en zouden de drie professoren jaarlijks op 4 april (zijn sterfdag) een “vriendelijke” bijeenkomst hebben. Ook liet Abraham Frederik optekenen dat er portretten van zijn moeder, oudtante en hemzelf in het academiegebouw kwamen te hangen en dat diverse handwerken van Anna Maria goed bewaard zouden blijven. En zo geschiedde. Zowel de portretten als de handwerken behoren nu tot de collectie van Museum Martena in Franeker.
Na sluiting van de universiteit
Na het sluiten van de Franeker Academie in 1811 kwam het ‘studieleen’ per koninklijk besluit in handen van Stichting A.F. van Schurman-Leen. De stichting verbreedde haar scope door behalve rechtsgeleerdheid en geneeskunde, ook studenten natuur- en wiskunde kans te laten maken op studiefinanciering. Wel moesten ze nog altijd aantoonbaar onvermogend zijn, de capaciteiten hebben om een universitaire studie te volgen én uit Franeker komen.
Afbeelding: Academia van Vrieslant, door Pieter Feddes van Harlingen
Het ‘leen’ anno nu
Sinds het overlijden van Abraham Frederik, maar ook sinds de oprichting van de stichting, is er veel veranderd. Stichting A.F. van Schurman-Leen financiert vandaag de dag een breed pallet aan projecten en trajecten van studenten in zowel het wetenschappelijk als het hoger onderwijs. Voorwaarde is dat de student in kwestie uit Friesland komt en op en top gemotiveerd is. Jonge studenten uit de stad Franeker, die wiskunde, natuurkunde, geneeskunde of rechten studeren, hebben conform de statuten een streepje voor.
Abraham Frederik sloot religieuze studies destijds uit voor financiering, inmiddels is deze uitsluiting niet meer hard. Zou hij tegen het eind van zijn leven – ditmaal in tegenstelling tot en misschien wel dóór zijn oudtante – de buik vol hebben gehad van ‘de leer’?